بهای واقعی تولید برق از سدهای عظیم
آیا احداثِ سدهایِ عظیمِ مولدِ نیرویِ برق‌آبی، آن‌طور که طرف‌دارانِ آن‌ها مدعی هستند، روشِ خوبی برایِ تولیدِ انرژیِ پاک، ارزان و تجدیدپذیر است؟
اولین سدهایِ عظیمِ برق‌آبی با شعارِ تأمینِ الکتریسیته‌ی تمیز، وافر، تجدیدپذیر و ارزان احداث شدند. این ادعاها توسطِ صاحبان کسب و کارهایی که از این کار منتفع می‌شوند از قبیل مشاورین و پیمانکاران سدساز به دولتمردان و جامعه تلقین میشود.
ساخت سد کاری زمان بر و بسیار پر هزینه است. سدها ، تا کنون عواقبِ نامطلوبی بر محیط زیست وتنوعِ زیستی در سطحِ جهان گذاشته اند. نظیرِ جریان آب و رسوبات، دما، میزانِ اکسیژنِ محلول رطوبت هوا و خاک و... که تأثیرِ آن، تخریبِ زنجیره‌ی غذایی در بالادست و پایین‌دست سد و صدمه به زندگی ساکنان اطراف رودخانه است.
رودخانه‌ها، جنگلها، مراتع، تالابها، زمینهای کشاورزی، سکونت‌گاه‌ها از ابتدا تا انتها، یک کلیتِ همبسته‌اند. واقع، رودخانه‌ها و حوزه‌هایِ آبریزی که آن‌ها را تغذیه می‌کنند و دریاچه ها و تالابها را باید از همه جوانب دید و بررسی کرد. نه با نگرشی خطی و تک‌بعدی.
تأثیراتِ نامطلوبِ سدها به شکلی پیچیده، شبکه‌ی زیستیِ یک حوزه‌ی آبریز را تخریب می‌کنند. از جمله :
1- تشدید تبخیر آب، تا 75 درصد: مخازنِ سدها دستگاه‌هایِ تبخیرِ بزرگی هستند که نرخِ ایجادِ رطوبت هوا در اطراف خود را افزایش؛ و رطوبت هوا و زمین را در اطراف ادامه مسیر رودخانه کاهش می‌دهند.
2- تغییرِ آب و هوای حوزه‌ی آبریزِ: سدهایِ بزرگ منجر به تغییرِ آب و هوای حوزه‌ی آبریزِ رودخانه نیز می‌شوند. آبِ ذخیره شده در مخزنِ سد، علاوه بر تبخیر و بالا رفتن رطوبت، در اطراف مخزن سد، روزها حرارت جذب می‌کند و شب‌ها دفع؛ فرایندی که رژیمِ دما و الگوهایِ باد را تغییر می‌دهد. خشکی رود در پایین دست سد نیز سبب خشکی آب و هوا و بروز خشکسالی میشود.
3- جذبِ رسوبات در مخزنِ سد: رسوبات، چه آلی مانندِ انواعِ موادِ مغذی و چه معدنی، نقشی مهم در زنجیره‌ی غذایی بازی می‌کنند. موادِ معدنی نیز پایه‌ی شبکه‌ی زیستیِ آبزیان را تشکیل می‌دهند. دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که رودخانه‌ها مهم‌ترین پایه‌هایِ اکولوژیکِ اکوسیستم‌هایِ ساحلی هستند؛ آن‌ها هر دو نوع رسوب را تأمین می‌کنند و علتِ باروریِ اغلبِ مناطقِ دریاییِ نزدیکِ ساحل هستند.
باروریِ این منطقه‌ها به خاطر رسوبات، چندین برابر از باروریِ مناطقِ درونِ دریا بیشتر است. به همین دلیل است که ماهی‌هایِ دریازی برایِ تولیدِ مثل به ساحل نزدیک می‌شوند.
بنابراین، ضعیف کردنِ اکوسیستمِ رودخانه‌ها به معنایِ تضعیفِ اکوسیستم‌هایِ ساحلی و حتی اقیانوسی است. مرگ یک رودخانه می‌تواند اقتصاد مبتنی بر صید را در نواحی ساحلی نابود کند
4- انتشارِ گازهایِ گل‌خانه‌ای از سدها. سدهایِ بزرگ، به ویژه آن‌ها که در مناطقِ حارّه واقع هستند، گازهایِ گل‌خانه‌ای تولید می‌کنند.
تحقیقاتِ دانشمندانِ برزیلی در موسسه‌ی تحقیقاتِ فضایی نشان می‌دهد که سدهایِ بزرگ جهان سالانه حدودِ ۱۰۴ میلیون تن متان در جو منتشر می‌کنند که حدودِ ۱۵ درصدِ کلِ تولیدِ گازهایِ گل‌خانه‌ایِ با منشأ انسانی در جهان است. به خاطرِ پوسیدگیِ موادِ آلی در محیطِ فاقدِ هوا، همه‌ی مخازنِ طبیعی یا مصنوعیِ آب، متان تولید می‌کنند. متان از لحاظِ تأثیرِ گل‌خانه‌ای ۲۵ بار نیرومندتر از گازکربنیک است. انتشارِ گازِ متان در سراسرِ عمرِ سد ادامه دارد، چرا که رودخانه‌ای که سد رویِ آن احداث شده موادِ آلی جدید با خود آورده و در مخزنِ سد می‌ریزد. وجودِ بیش از ۴۵ هزار سدِ بزرگ در سراسرِ جهان، تأثیرِ آن‌ها در تغییرِ اقلیم را به یک معضلِ عظیم تبدیل کرده است.
