پدافند غیرعامل، مجموعه اقدام‌های غیرمسلحانه‌ای است که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیتهای ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها و اقدام‌های نظامی دشمن میشود.
در پی شکست آمریکا در جنگ ویتنام "جان واردن" در کتابی تحت عنوان نبرد هوایی، مراکز ثقل یک کشور به صورت سیستمی مانند اعضای بدن قلمداد گردیده که در صورت انهدام هریک از مراکز ثقل سیستم، پیکره و کالبد کشور مورد تهاجم، فلج گردیده و قادر به ادامه فعالیت و حیات نخواهد بود.
از زمان طرح این نظریه، در حملات آمریکا به کشورهای مختلف، انهدام زیرساخت های ملی و مراکز حیاتی، حساس و مهم کشور در اولویت نخست اهداف تهاجم است.
در مقابل کشورهایی که نقاط آسیب پذیری آنها فراوان است و دشمن میتواند با ضربات سریع، حیاتی ترین منابع آنان را منهدم کند، عوامل تهدید از بیرون را در درون کشور شناسایی و برطرف می‌کنند.
بر اساس قانون پدافند غیر عامل در ایران نیز، به منظور مصون سازی هوشمندانه و پایدار، ارتقاء توان پیشگیری و دفاعی زیرساخت‌های حیاتی و حساس ... ، دستگاههای اجرایی موظفند اصولی را رعایت کنند.
از جمله: " رعایت اصول پدافند غیر عامل در طراحی و اجرای طرح‌های حساس و مهم و یا در دست مطالعه، و نیز تاسیسات زیربنایی و ساختمانهای حساس و شریانهای اصلی و حیاتی کشور، به منظور پیشگیری و کاهش مخاطرات ناشی از سوانح غیر طبیعی".
در طرح راهبردی پدافند غیر عامل، باید به اصول مکان‌یابی، تمرکز زدایی، پراکندگی، کوچک‌سازی و توزیع مراکز حیاتی و حساس در کلِ فضای سرزمین کشور، توجه خاص مبذول نموده و از انبوه سازی و ساخت و ساز مجموعه های بزرگ و حجیم خودداری شود. در واقع «کاهش اهمیت و حساسیت نقاط هدف» یکی از شیوه های پدافند غیرعامل است که از طریق پراکندگی، تجزیه، پیش‌بینی امکانات جایگزین و موازی و کوچک سازی، صورت می‌گیرد.
بنابراین ساخت و احداث مجموعه‌های حجیم، انبوه، متراکم و متمرکز مراکز حیاتی و حساس، در یک محل، حتی اگر منافع اقتصادی کوتاه یا میان مدتی نیز به دنبال داشته باشد، به دلیل بالا بودن میزان آسیب پذیری آن در برابر تسلیحات آفندی دشمن در شرایط وقوع تهدید و جنگ، موجب تخریب و انهدام سریع سرمایه‌های کلان ملی در طی چند ساعت، روز یا حداکثر چند هفته شده، هزینه‌ها و آسیبهایی را به کشور تحمیل خواهد نمود.
خطرات سدها برای امنیت ملی
- آسیب پذیری بالقوه سد از نظر انهدام ساختار فیزیکی توسط عوامل طبیعی و یا حمله دشمن.
- خسارات ناشی از زلزله القایی به دلیل رهاشدن آوار آب.
- آلودگی و مسمومیت آب شامل: آلودگیهای طبیعی، و آلودگیهای ناشی از اقدام دشمن.
بنابراین بر اساس قانون مربوط به اصول پدافند غیر عامل، سدها بخصوص سدهای‌بزرگ، از تاسیسات زیرساختی مهم و بالقوه خطرناک برای امنیت ملی کشور بوده و ، باید تهدیدات مربوط به این تاسیسات مهم سریعاً رفع‌گردد.
(در مورد سدها که حیاتی‌ترین و خطرناکترین سازه، به شمار می‌آیند، متاسفانه به دلیل قابل توجیه نبودنِ روش سدسازی برای نگهداری آب، در ایران، و گره خورده آن با منافع اقلیتی قدرتمند و شاید نفوذی، ساخت سد از پدافند غیرعامل استثنا شده است).
راهکارهای اجرایی
-توقف ساخت سدها و تأمین امکانات جایگزین: انجام مطالعات تهیه آب و برق توسط امکانات جایگزین مانند آبخوانداری و آبخیزداری. و در صورت ضرورت، ساخت سدهای زیرزمینی، همچنین ایجاد نیروگاههای کوچک برقآبی، بادی و خورشیدی برای تأمین برق مورد نیاز .
قابل ذکر است که همه انرژی برقآبی ایران، فقط 14 درصد از انرژی کشور را تأمین میکند.
- تخلیه تدریجی و تخریب سدهای خطرناک موجود : انجام مطالعات لازم برای بهترین نحوه‌ی تخلیه تدریجی و تخریب سدهای خطرناک موجود با کمترین آسیب به محیط و جنگلکاری در محل مخزن تخلیه شده از آب برای رفع خطر سیلاب و جذب آب،
- شناسایی محلهای مناسب برای کنترل و جذب آب و جلوگیری و کندکردن جریان سیلابها،(درصورت وقوع) با :
1- تراس بندی مسیر رودخانه
2- پخش سیلاب، با ایجاد انواع بانکت (جوی های افقی در روی خطوط تراز به منظور جمع آوری و کاهش سرعت آب و افزایش نفوذ آن به داخل زمین)
3- ایجاد مخازن تأخیری برای مهار سیلاب. نمونه آن سدتأخیری قدیمی طبس (معروف به طاق عباسی) است؛ که توانسته بدون آسیب به محیط زیست، صدها سال جریان سیلابها را مهار کند
3- طراحی سیلاب دشتها ، بخصوص در محل فرونشست دشتها، که می تواند به عنوان ابزار مناسبی برای کنترل سیلاب محسوب گردد، و در کاهش دبی جریان اوج سیلاب به طرف پایین دست تاثیری مهم دارد.
4- ایجاد سیل بند ، برای محدود و هدایت جریان سیلاب درمسیر و عرض معینی از رودخانه با احداث کانال های انحراف آب و به کمک احداث دیواره های سیل بند، برای جلوگیری از پخش، گسترش سیلاب، تهدید زمین ها و سازه های اطراف رودخانه و هدایت جریان در یک مسیر و مجرای مشخص، به مناطق بی‌خطر
