روز جهانی مقابله با سدها جنبشی برای نجات کره زمین

 عباس محمدی

 در میانه دهه 90 قرن گذشته، جنبش مردم آسیب دیده از سدهای بزرگ در برزیل پا گرفت. این مردم بیشتر کسانی بودند که دهکده ها، زمین های کشاورزی یا مراتع خود را به علت غرق شدن در دریاچه سدهای بزرگ از دست داده بودند.

در سپتامبر 1995 یک نشست مقدماتی در برزیل برگزار شد تا جنبش برزیلی را به جنبش های دیگر جهان در این زمینه پیوند دهد.

در «کمیته ساماندهی جهانی» آن نشست، نمایندگانی از برزیل، هند، شیلی و اروپا شرکت داشتند. فعالیت این کمیته به آنجا رسید که در مارس 1997 نمایندگانی از مردم آسیب دیده از سدها و شخصیت هایی دیگر از بیست کشور جهان که با سدسازی مخالف بودند، در شهر کوریتیبا در برزیل گردهم آمدند و پس از همفکری، در روز 14 مارس بیانیه یی را در انتقاد از روند سدسازی منتشر ساختند؛ در بند پایانی بیانیه کوریتیبا روز 14 مارس به نام «روز جهانی مقابله با سد ها، برای حفظ رودها، آب و زندگی» خوانده شد.

بیانیه کوریتیبا

در بخشی از این بیانیه آمده است؛«ما... گرد آمده ایم تا تجربه از دست دادن آنچه را که داشتیم و رنج ها و تهدیدهایی را که به خاطر سدها با آن روبه رو بوده ایم، با هم در میان بگذاریم.... مشکل ما مشترک است چرا که سازندگان سدها در همه جا مردم را به زور از خانه هایشان بیرون می کنند، کشتزارهای پربار را از میان می برند و سبب پراکندگی اجتماعی، فرهنگی و فقر اقتصادی می شوند.

مشکل ما مشترک است چرا که در همه جا، میان فواید اقتصادی - اجتماعی قول داده شده از سوی سدسازان و آنچه پس از ساخت سدها واقعاً رخ داده، اختلاف بسیار زیادی وجود دارد.

 

سدها غالباً حتی بدون در نظر گرفتن هزینه های زیست محیطی و اجتماعی، هزینه هایی بیش از پیش بینی اولیه دارند.

 

سدها اراضی آبی کمتر و برق کمتری از آنچه قول داده می شود، تولید می کنند.

 

سدها تا 70 درصد  آب را تلف می کنند

 

سدها سیلاب ها را مخرب تر می کنند.

 

سدها از کشاورزان کوچک، کارگران روستایی، ماهیگیران، قبایل کوچ رو، بومیان و جامعه های سنتی خلع مالکیت کرده به حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ وامیدارند.

 

سدها بیشتر به مالکان بزرگ کشت و صنعت ها و زمین خواران سود می رسانند.

 

پس از بیان چند نکته کلی در بندهای این بیانیه چند خواست و نظر مشخص طرح می شود. از جمله اینکه امضاکنندگان بیانیه بر اصولی که در نشست 1992 ریودوژانیرو در مورد سازمان های غیردولتی آمده (لزوم مشارکت دادن آنان در تصمیم گیری های ملی...) و اصول بیانیه مانیبلی (که شیوه حمایت بانک جهانی از طرح های بزرگ سدسازی را به نقد می کشد) صحه می گذارند.

 بیانیه کوریتیبا خواستار آن است که مردمی که از ساخت سدها خسارت می بینند، در فرآیند تصمیم گیری های مربوط به ساخت سد مشارکت داده شوند، تمام خسارت های زیست محیطی سدها جبران شوند و در صورت لزوم سدهای ساخته شده برچیده شوند و سدهای بزرگ از نظر روند هزینه و نتیجه های مورد انتظار از سوی سازمان های مستقل و با مشارکت نمایندگان «سازمان بین المللی مردم خسارت دیده از سدها» بازبینی شوند.

بیانیه کوریتیبا خصوصی سازی را که از سوی نهادهای سرمایه داری جهانی ترویج می شود، سبب ساز افزایش بی عدالتی های اجتماعی و اقتصادی می داند و معتقد است این روند خصوصی سازی چاره ساز مشکل فساد و ناکارایی دولت ها در بخش آب و انرژی نیست.

ما چه می گوییم؟

منتقدان سدسازی در ایران با تایید اصول بیانیه کوریتیبا، معتقدند لازم است تمامی طرح های در دست مطالعه و اجرا تا بررسی نتیجه های به دست آمده از سدهای ساخته شده و راستی آزمایی دستاوردهایی که سازندگان مدعی آن بوده اند، به تعویق افتد.

منتقدان معتقدند اظهار اینکه برای این طرح ها هزینه شده و نباید آنها را متوقف کنیم، نادرست است چرا که اجرای آنها و حتی ادامه آبگیری بسیاری از سدهای فعال چنان هزینه های زیست محیطی، فرهنگی و اقتصادی بر کشور تحمیل می کند که متوقف ساختن آنها به معنای جلوگیری از زیان های بیشتر است.

در تامین آب، به جای ساخت سدهای جدید، باید پیش از هر چیز شبکه آبیاری زیر سدهای کنونی (اگر عمر مفید آنها سپری نشده باشد) تکمیل شود؛ روش های آبیاری ارتقا یابد و آبخوان داری و آبخیزداری به منظور ذخیره سازی آب در زیرزمین توسعه یابد. در مورد انرژی لازم است صرفه جویی در مصرف از طریق جایگزین سازی لامپ های حرارتی با لامپ های کم مصرف و اصلاح و جایگزین سازی ماشین های پرمصرف دیگر صورت گیرد. سرمایه گذاری برای ساخت نیروگاه های گازی (به شرط عدم آسیب به محیط زیست کشور- در این مورد نصب نیروگاههای کوچک و پراکنده هم آسیب کمتری دارند و هم راندمان بالاتری نسبت به نیروگاههای بزرگ) و ساخت نیروگاه های خورشیدی و بادی از دیگر راه هایی است که می تواند جایگزین نیروگاه‌های برق آبی کشور با همۀ خسارتهایشان شود که حداکثر هفده درصد برق مصرفی را تامین می کنند.